W pyłku kwiatowym występują wszystkie aminokwasy egzogenne, to znaczy takie, które muszą być dostarczone do organizmu wraz z pożywieniem. Zalicza się do nich fenyloalaninę, izoleucynę, leucynę, lizynę, metioninę, treoninę, tryptofan i walinę. Ludzie i zwierzęta nie mają możliwości ich syntetyzowania ani magazynowania. Poza tym w pyłku kwiatowym znajdują się także dwa inne aminokwasy – arginina i histydyna, które uważa się za względnie egzogenne. A zatem pyłek kwiatowy zawiera wszystkie aminokwasy niezbędne do budowy białka ludzkiego.
W pyłku kwiatowym występują liczne enzymy – substancje białkowe katalizujące przebieg reakcji syntezy i rozkładu wielu substancji metabolicznych. Według Szapiro i wsp. (6) oraz Szemietkowa i wsp. (12) do najważniejszych enzymów zalicza się α- i β-amylazy – katalizujące rozszczepienie skrobii, glikogenu i substancji pokrewnych, inulazę – katalizującą proces rozpadu inuliny, celulazę – hydrolizującą celulozę (błonnik), sacharozę (inwertazę) – uczestniczącą w procesie rozszczepiania sacharozy do glukozy i fruktozy, lipazy i fosfolipazy – katalizujące rozszczepianie lipidów i fosfatydów oraz proteazy i peptydazy – działające na białka i peptydy. Iannuzzi (13) podaje, że w pyłku kwiatowym występuje ponad 100 enzymów, przy czym najliczniej reprezentowane są hydrolazy, oksydoreduktazy, transferazy, liazy i izomerazy. Większość enzymów obecnych w pyłku kwiatowym pochodzi z materiału roślinnego, jednak występują w nim także enzymy będące składnikami wydzieliny gruczołow ślinowych i gardzielowych pszczół (1, 11).
Lipidy całkowite
Na podstawie badań wielu autorów można stwierdzić, że zawartość substancji lipidowych w pyłku kwiatowym mieści się w granicach 0,16-14,0% (średnia zawartość wynosi 5,41% (6, 7, 13-15, 17, 24). Do najbogatszych w substancje lipidowe zalicza się pyłek z mniszka i czarnej gorczycy (powyżej 10%) (6). Z kolei nieznaczne ilości tych substancji znajdują się w pyłku kukurydzianym i z orzecha laskowego (poniżej 1%) (7).
Lipidy są pojęciem dość szerokim. Z punktu widzenia aktywności biologicznej pyłku kwiatowego wyróżnia się: kwasy tłuszczowe (nasycone i nienasycone, w tym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT), fosfolipidy i fitosterole.
Kwasy tłuszczowe
Iannuzzi (13) podaje, że w pyłku kwiatowym występuje 13 kwasów tłuszczowych: 9 kwasów nasyconych (kapronowy, kaprylowy, kaprynowy, laurynowy, mirystynowy, palmitynowy, stearynowy, arachidowy i behenowy) oraz 4 kwasy nienasycone (palmitooleinowy, oleinowy, α-linolenowy i arachidonowy).
Seppänen i wsp. (25) w pyłku kwiatowym oznaczyli zawartość 6 kwasów tłuszczowych. Wśród kwasów nasyconych znajdowały się: kwas mirystynowy (0,2%), kwas stearynowy (2,2%) i kwas palmitynowy (25,1%) (ryc. 2). Natomiast kwasy nienasycone były reprezentowane przez kwas oleinowy (1,5%), linolowy (5,4%) i α-linolenowy (65,7%) (ryc. 2).
Najnowsze i najlepiej udokumentowane badania przeprowadziła Szczęsna (24). We frakcji kwasów tłuszczowych autorka stwierdziła występowanie 9 kwasów, w tym 6 kwasów nasyconych: mirystynowego, palmitynowego, stearynowego, arachidowego, behenowego i lignocerynowego. Ich ogólna zawartość wynosiła 30,2%. Ponadto wykryła ona 3 kwasy nienasycone: oleinowy, linolowy i α-linolenowy w łącznej ilości 64,4%. Wzajemny stosunek kwasów nienasyconych i nasyconych wynosił 2,13.
Fosfolipidy
W pyłku kwiatowym znajduje się od 1,40 do 1,65% fosfolipidów (6). Wśród nich występują fosfatydylo-cholina (lecytyna) (ryc. 3), fosfatydyloetanoloamina (kefalina) oraz fosfatydyloinozytol (mio-inozytol) (1, 6, 12). Według Kołoczek i wsp. (38) w pyłku kwiatowym występuje średnio 0,50% fosfolipidów. Związki te wchodzą w skład błon komórkowych i wybiórczo regulują przenikanie substancji do komórek, odgrywając w ten sposób bardzo ważną rolę w przemianach metabolicznych.
Ryc. 3. Fosfatydylocholina (lecytyna).
Wymienione substancje jako czynniki lipotropowe hamują odkładanie lipidów w hepatocytach, zabezpieczając organizm przed hepatozą (czynnościowym zaburzeniem wątroby), a tym samym przed rozwojem miażdżycy.
W pyłku kwiatowym występują liczne związki fenolowe, do których zalicza się flawonoidy, leukoantocyjanidyny, katechiny i kwasy fenolowe, a także związki triterpenowe, kanabinoidy i alkaloidy pirolizydynowe.
O ile związki fenolowe występujące w pyłku kwiatowym wykazują szerokie spektrum działania biologicznego na organizm, m.in. wzmacniające naczynia włosowate, przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe, ochraniające przed promieniowaniem jonizującym, przeciwutleniające, żółciopędne, moczopędne, przeciwnowotworowe i inne, to kanabinoidy i alkaloidy pirolizydynowe działają szkodliwie na organizm. Pierwsze z nich działają głównie halucynogennie, a drugie uszkadzają tkankę wątrobową i wywołują nowotwory.
Flawonoidy
Charakterystyczną cechą pyłku kwiatowego jest występowanie w nim związków flawonoidowych w połączeniu z cukrami, w tak zwanej formie glukozydowej. W polskim (32), słowackim (7), białoruskim (6) i meksykańskim (36) pyłku kwiatowym często występuje rutyna (rutozyd), to jest 3-rutynozyd kwercetyny (ryc. 6).
Dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizm ludzki wymaga dostarczenia witamin, które wprowadzane są do niego z zewnątrz wraz z pożywieniem. Witaminy stanowią grupę związków o różnej budowie chemicznej. Ze względu na dużą różnorodność tych związków, dzieli się je na rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach. Witaminy głównie wytwarzane są przez rośliny. Pyłek kwiatowy jest ich bogatym źródłem.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Do tej grupy zalicza się przede wszystkim występujące w pyłku kwiatowym witaminy grupy B (tiaminę, ryboflawinę, niacynę, kwas pantotenowy, pirydoksynę, inozytol, cyjanakobalaminę) oraz biotynę i kwas askorbinowy. Ich zawartość (zakres i średnie) przedstawiono w tabeli 1. Dane zawarte w tabeli oparto na opracowaniach wielu autorów (1, 3-7, 10-12, 28, 44, 46, 48, 49). W największej ilości w pyłku kwiatowym występuje inozytol (średnio 105,6 mg/100 g), kwas askorbinowy (wit. C) (średnio 30,5 mg/100 g) oraz niacyna (wit. PP) (średnio 13,7 mg/100 g). Ich wzory chemiczne podano na rycinie 9. Tiamina (wit. B1), ryboflawina (wit. B2), kwas pantotenowy (wit. B5), pirydoksyna (wit. B6), kwas foliowy (wit. B9), oraz biotyna (wit. H) występują w pyłku w małych ilościach od 0,1 do 2,3 mg/100 g. W pyłku kwiatowym w minimalnych ilościach występuje także cyjanokobalamina (wit. B12) (5).
BIOPIERWIASTKI
Biopierwiastkami nazywa się pierwiastki wchodzące w skład związków chemicznych występujących w organizmie człowieka. Mają one istotne znaczenie dla prawidłowej budowy i metabolizmu organizmu. Biopierwiastki dzieli się na makroelementy, niezbędne w organizmie w dużych ilościach, oraz na mikroelementy, występujące i działające w organizmie człowieka w bardzo małych ilościach.
Do makroelementów występujących w pyłku kwiatowym, zalicza się sód (Na), potas (K), magnez (Mg), wapń (Ca) i fosfor (P). Wśród mikroelementów spotyka się najczęściej mangan (Mn), żelazo (Fe), kobalt (Co), nikiel (Ni), miedź (Cu) i cynk (Zn) (1, 4, 6, 11, 44, 50, 51-53, 56).
W śladowych ilościach (poniżej 1 mg/100 g) w pyłku kwiatowym wykrywa się także następujące mikroelementy: rubid (Rb), cez (Cs), beryl (Be), stront (Sr), bar (Ba), skand (Sc), tytan (Ti), cyrkon (Zr), wanad (V), chrom (Cr), molibden (Mo), srebro (Ag), kadm (Cd), bor (B), glin (Al), gal (Ga), krzem (Si), cynę (Sn), ołów (Pb), arsen (As), selen (Se), brom (Br), cer (Ce) i uran (U) (1, 6, 12, 51, 52, 54, 56).
Dane piśmiennictwa wskazują, że w pyłku kwiatowym w największych ilościach występują takie makroelementy, jak fosfor (średnio 436 mg/100 g), potas (średnio 422 mg/100 g), wapń (średnio 217 mg/100 g), magnez (średnio 161 mg/100 g) i sód (średnio 50 mg/100 g) oraz takie mikroelementy, jak żelazo (średnio 14,4 mg/100 g), mangan (średnio 13,8 mg/ 100 g), cynk (średnio 7,1 mg/100 g), miedź (średnio 1,2 mg/100 g), nikiel (średnio 0,19 mg/100 g) i kobalt (średnio 0,05 mg/100 g) (tab. 2) (1, 4, 6, 11, 44, 50-53, 56). Udział makro- i mikroelementów w ogólnej zawartości biopierwiastków w pyłku kwiatowym ilustruje rycina 11.